Weird Science

M11 - Gromada Dzika Kaczka

English ver­sion is here

Gro­mady otwarte to luźne sku­pi­ska gwiazd pow­sta­łych z tego samego obłoku mole­ku­lar­nego. Zwy­kle liczą od kil­ku­dzie­sięciu do kilku tysięcy skład­ni­ków, są sto­sun­kowo młode - naj­czę­ściej mają nie więcej niż kil­ka­set milio­nów lat - i występują głów­nie w płasz­czyźnie dysku galak­tycz­nego. Gro­mada Dzika Kaczka, zaj­mu­jąca 11 pozy­cję w kata­logu Mes­siera, należy do tej wła­śnie kate­go­rii. Leży w kon­ste­la­cji Tar­czy Scu­tum – obsza­rze nieba w bez­po­śred­nim sąsiedz­twie Drogi Mlecz­nej, boga­tym w nie­zli­czone gwiazdy i mgła­wice. Co cie­kawe, wspom­niany gwiaz­do­zbiór został pier­wot­nie nazwany przez Jana Hewe­liu­sza Tar­czą Sobie­skiego Scu­tum Sobie­scia­num, na cześć pol­skiego króla Jana III Sobie­skiego, po jego zwy­cięstwie pod Wied­niem nad woj­skami osmańs­kimi dowo­dzo­nymi przez Wiel­kiego Wezyra Kara Mustafę w 1638 roku.

Gro­madę po raz pierw­szy dostrzegł w 1681 r. Gott­fried Kirch, widząc ją jedy­nie jako roz­mytą plamkę świa­tła. Dopiero w 1733 r. Wil­liam Der­ham roz­dzie­lił obiekt na poje­dyn­cze gwiazdy, a 30 maja 1764 r. Char­les Mes­sier wpi­sał gro­madę do swo­jego kata­logu pod nume­rem 11. Obec­nie sza­cuje się, że układ ten liczy około 250 mln lat, czyli dosyć typowo dla dosyć cia­snych gro­mad otwar­tych, wciąż sil­nie związa­nych gra­wi­ta­cyj­nie.

Obser­wa­cje

21.06.2025, około godziny 23:00 - Jaworzno, ogród
warunki miej­skie, wysoki poziom zanie­czysz­cze­nia świa­tłem

Poszu­ki­wa­nie gro­mady warto zacząć od zlo­ka­li­zo­wa­nia gwiaz­do­zbioru Orła Aqu­ila i jego naj­ja­śniej­szej gwiazdy α Aqu­i­lae, czyli Alta­ira. Warto przy tym zau­wa­żyć, że Altair wraz z Dene­bem α Cygni w Łabędziu i Wegą α Lyr w Lutni two­rzy znany aste­ryzm Trój­kąta Let­niego. Chcąc zna­leźć inte­re­su­jący nas obiekt należy popro­wa­dzić wyi­ma­gi­no­waną linię od Alta­ira w dół (ku połu­dnio­wemu wscho­dowi) kolejno przez gwiazdy Mizan δ Aqu­i­lae (nazy­wany też: Deneb el Okab lub Dje­nubi Men­kib al Nesr) i Al Tha­li­main λ Aqu­i­lae. Gro­mada Dzika Kaczka leży tuż na połu­dniowy zachód od Al Tha­li­ma­ina, na pogra­ni­czu Orła i Tar­czy. w Pol­sce jest widoczna w lecie dosyć nisko nad połu­dnio­wym hory­zon­tem.

Gro­mada ma jasność całk­o­witą 6,3m, co czyni ją prak­tycz­nie nie­do­strze­galną gołym okiem, ale łatwą do zau­wa­że­nia już przez lor­netkę 10×50 jako roz­ma­zaną plamkę. Już nawet nie­wielki tele­skop pozwala na wyraźnie roz­dzie­le­nie skład­ni­ków tej dosyć gęstej gro­mady (Fot.1).

Ilustracja: Fot. 1 - bez opisu

Fot. 1 - bez opisu

Ilustracja: Fot. 1 - z opisem

Fot. 1 - z opisem

Przy zmie­rzo­nej odle­gło­ści od Ziemi wyno­szącej około 6 tysięcy lat świetl­nych śred­nica gro­mady to nie­mal 20 lat świetl­nych. W jej gra­ni­cach doli­czono się pra­wie trzech tysięcy gwiazd – nie­zwy­kle dużo jak na obiekt tego typu.

Gro­mada Dzika Kaczka pozo­staje jed­nym z naj­bar­dziej spek­ta­ku­lar­nych przy­kła­dów gro­mady otwar­tej: zwarta, liczna i sto­sun­kowo młoda, zach­wyca zarówno ama­to­rów, jak i zawo­do­wych astro­no­mów. Choć wymaga lor­netki lub nie­wiel­kiego tele­skopu, odw­dzięcza się wido­kiem, który na długo zostaje w pamięci każd­ego obser­wa­tora let­niego nieba.

Para­me­try foto­gra­fii 1:

  • suma­ryczny czas eks­po­zy­cji: 10 minut (stack 10 kla­tek RAW po 60s, z wyko­rzy­sta­niem odpo­wied­niej ilo­ści kla­tek typu dark, bias i flat)
  • ISO: 2500
  • tele­skop w sys­te­mie Mak­su­towa (100/1400), eks­po­zy­cja w ogni­sku głów­nym
  • zasto­so­wano filtr, pozwa­la­jący na zmniej­sze­nie wpływu sztucz­nego zanie­czysz­cze­nia świa­tłem i świe­ce­nia atmos­fery
  • sta­tyw: gło­wica para­lak­tyczna z pro­wa­dze­niem w osi rek­ta­scen­cji, wyju­sto­wana metodą dry­fową z wyko­rzy­sta­niem ste­row­nika wła­snej kon­struk­cji.

Lite­ra­tura dodat­kowa:

Marek Ples

Aa