M92 - Gromada kulista w Herkulesie
| English version is here |
Messier 92 w gwiazdozbiorze Herkulesa Herculesjest jedną z najjaśniej świecących gromad kulistych na ziemskim niebie i stanowi fascynujący obiekt badań astrofizycznych. Po raz pierwszy zaobserwował ją 27 grudnia 1777 roku Johann Elert Bode, a niespełna cztery lata później, 18 marca 1781 roku, niezależnie odkrył ją Charles Messier, włączając do swojego katalogu obok ośmiu galaktyk Gromady w Pannie (M84, M85, M86, M87, M88, M89, M90, M91). W 1783 roku William Herschel potwierdził jej naturę jako gromady gwiazd, co otworzyło drogę do systematycznych obserwacji tych obiektów.
Omawiana gromada oddalona jest od Ziemi o około 26,7 tys. lat świetlnych, zbliża się do nas z prędkością 112 km/s, a jej średnica wynosi blisko 109 lat świetlnych. Przy założeniu, że przeciętna masa pojedynczej gwiazdy tej gromady jest w przybliżeniu równa masie Słońca, występuje ich tutaj około 330 tysięcy. Koncentrują się one głównie w niezwykle gęstym jądrze, gdzie odległości między najbliższymi gwiazdami liczy się w setnych częściach roku świetlnego.
Obserwacje
02.05.2024, około godziny 22:00 - Jaworzno
wysokie zanieczyszczenie światłem
Noc była stosunkowo pogodna i ciepła, a kilka pojedynczych chmur nie przeszkodziło w obserwacjach oraz fotografowaniu gromady, czego efektem jest Fot.1.
Mimo ogromnej liczności gwiazd wykryto jedynie 16 zmiennych, z czego 14 należy do klasy RR Lyrae, służącej astronomom do wyznaczania odległości kosmicznych. Obecność pojedynczego układu podwójnego zaćmieniowego typu W Ursae Majoris czyni M92 jeszcze bardziej interesującą w kontekście ewolucji układów gwiazdowych w ekstremalnie gęstym środowisku. Oprócz niewielkiej liczby zmiennych, gromada charakteryzuje się wyjątkowo niską metalicznością, co wskazuje, że powstała we wczesnych etapach historii Drogi Mlecznej, kiedy Wszechświat był ubogi w pierwiastki cięższe od helu. Wcześniejsze pomiary sugerowały wiek 14,2 ± 1,2 mld lat, co przy dolnej granicy dawało 13 mld lat. Nowsze analizy fotometryczne i spektroskopowe, wykorzystujące precyzyjne modele izochron, obniżyły tę wartość do około 12,5 mld lat, co i tak stanowi wynik robiący wrażenie.
Pomiary właściwego ruchu wskazują, że gromada porusza się po wydłużonej orbicie przecinającej halo Galaktyki, co może sugerować jej genezę w procesie wczesnej akrecji protogalaktycznych fragmentów. Dla obserwatorów amatorskich M92 stanowi spektakularny cel: już w lornetce widoczna jest jako rozmyta plamka, a teleskop o aperturze co najmniej 15-20 cm ujawnia przy obserwacji wizualnej drobny, ziarnisty blask tysięcy prastarych słońc skupionych w ciasnym grawitacyjnym uścisku.
Parametry fotografii 1:
- ZWO Seestar s50
- sumaryczny czas ekspozycji: 90 minut (stack 540 klatek po 10s, stackowane za pomocą programu Siril ver. 1.2.3)
- zastosowano filtr, pozwalający na zmniejszenie wpływu sztucznego zanieczyszczenia światłem i świecenia atmosfery (wewnątrz urządzenia)
Literatura dodatkowa:
- Desselberger J., Kalendarz astronomiczny. W gromadzie raźniej, Urania – Postępy Astronomii, 2016, 3(783), str. 60
- Shapley H., Sawyer H. B., A Classification of Globular Clusters, Harvard College Observatory Bulletin, 1927, 849(849), str. 11–14
- Marks M., Kroupa P., Initial conditions for globular clusters and assembly of the old globular cluster population of the Milky Way, Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 2010, 406(3), str. 2000–2012
- Kopacki G., Variable stars in the globular cluster M 92, Astronomy and Astrophysics, 2003, 369(3), str. 862–870
Marek Ples