Weird Science

Mgławica Kryształowa Kula

English ver­sion is here

Mgła­wice pla­ne­tarne wbrew nazwie nie mają nic wspól­nego z pla­ne­tami. Pow­stają, gdy gwiazda o ma­sie zbli­żo­nej do Słońca odrzuca otoczki zew­nętrzne kończąc w swej ewo­lu­cji fazę czer­wo­nego olbrzyma. Uwol­niony gaz, pobu­dzany do świe­ce­nia przez pozo­stałe nagie jądro, czyli bia­łego karła, two­rzy świe­tli­stą pow­łokę o zło­żo­nej struk­tu­rze.

NGC 1514, zwana Krysz­ta­łową Kulą, znaj­duje się w półn­oc­nej czę­ści Byka Tau­rus, tuż nad gwiazdą ψ Tauri, na gra­nicy z Per­se­u­szem Per­seus. Według danych uzy­ska­nych w cza­sie misji Gaia DR3, mgła­wica jest poło­żona w odle­gło­ści około 1500 lat świetl­nych (≈ 455 par­se­ków). Jej śred­nica kątowa to 2,2′, co prze­kłada się na rze­czy­wi­stą śred­nicę równą w przy­bli­że­niu oko­ło 1,3 roku świetl­nego. Obiekt two­rzą dwie główne pow­łoki: wew­nętrzna, dziś nieco zde­for­mo­wana, oraz zew­nętrzna, bar­dziej roz­rze­dzona. Wokół nich z kolei roz­ciąga się słabe halo o pro­mie­niu 90″. Dopełn­ie­niem są dwie toro­i­dalne obręcze, zaob­ser­wo­wane po raz pierw­szy w pod­czer­wieni przez kosmiczny tele­sko­p WISE (ang. Wide-field Infra­red Survey Explo­rer) i do­kład­nie zobra­zo­wane dopiero przez MIRI (ang. Mid-Infra­red Instru­ment) na pokła­dzie Kosmicz­nego Tele­skopu Jamesa Webba w 2025 roku.

Mgła­wicę oświe­tla układ podwójny BD+30°623. Dający się dostrzec skład­nik jest chłod­niej­szą gwiazdą typu­ A­0 III. Dru­gim nato­miast jest biały karzeł, pozo­sta­łość po ma­syw­niej­szym z człon­ków układu. Począt­kowo sądzono, że okres orbi­talny obu gwiazd wynosi około 10 dni, jed­nak wie­lo­krot­nie pow­ta­rzane obser­wa­cje układu wyka­zały, że w rze­czy­wi­sto­ści skład­niki są od sie­bie dużo bar­dziej odda­lone, a okres ich wza­jem­nego obiegu wynosi około 9 lat. Masa mate­rii two­rzącej młg­a­wicę jest oce­niana na 1-3 M☉.

Histo­rycz­nie NGC 1514 ode­grała prze­ło­mową rolę. Wil­liam Her­schel, który odkrył ją 13 li­sto­pa­da­ 1790 r., dostrzegł wyraźną gwiazdę otu­loną mgi­stą poświatą i u­znał, że zja­wi­sko to nie może być jedy­nie ukła­dem gwiazd, zbyt odle­głych by móc je roz­dzie­lić wzro­kiem na poje­dyn­cze obiekty. Wnio­sek ten pod­wa­żył wcze­śniej­sze prze­ko­na­nie, że mgła­wice są sku­pi­skami gwiazd.

Obser­wa­cje

06.12.2024, około godziny 23:00 - Jaworzno
Warunki: miej­skie, wysoki poziom zanie­czysz­cze­nia świa­tłem

Naj­lep­szy czas obser­wa­cji Krysz­ta­ło­wej Kuli wypada między paździer­ni­kiem a stycz­niem, gdy Byk góruje w dogod­nym momen­cie nocy. Obser­wo­wana jasność mgła­wicy wynosi około 10m, a więc jest to obiekt nie­zbyt wyra­zi­sty. Wydłu­żony czas eks­po­zy­cji umożl­i­wia uwi­docz­nie­nie na foto­gra­fii intry­gu­jącej struk­tury mgła­wicy (Fot.1).

Ilustracja: Fot. 1 - bez opisu

Fot. 1 - bez opisu

Ilustracja: Fot. 1 - z opisem)

Fot. 1 - z opisem)

Mgła­wica NGC 1514 zach­wyca wie­lo­war­stwową struk­turą. Całość rze­czy­wi­ście przy­wo­dzi na myśl krysz­ta­łową kulę z fan­ta­zyjną, geo­me­tryczną ozdobą w środku - sub­telną i zara­zem intry­gu­jącą.

Para­me­try foto­gra­fii 1:

  • Canon EOS 60D
  • suma­ryczny czas eks­po­zy­cji: 90 minut (stac­ko­wane - 180x30s kla­tek light, dark, flat oraz bias)
  • ISO: 1500
  • tele­skop w sys­te­mie Mak­su­towa (100/1400), eks­po­zy­cja w ogni­sku głów­nym
  • zasto­so­wano filtr, pozwa­la­jący na zmniej­sze­nie wpływu sztucz­nego zanie­czysz­cze­nia świa­tłem i świe­ce­nia atmos­fery
  • sta­tyw: gło­wica para­lak­tyczna z pro­wa­dze­niem w osi rek­ta­scen­cji, wyju­sto­wana metodą dry­fową z wyko­rzy­sta­niem ste­row­nika wła­snej kon­struk­cji.

Lite­ra­tura dodat­kowa:

Marek Ples

Aa