M45 - Plejady
Plejady zajmujące 45 pozycję w katalogu Messiera (M45) to chyba najbardziej znana gromada otwarta na niebie. Jest ona położona w gwiazdozbiorze Byka Taurus, w odległości około 444 lat świetlnych od Ziemi.
Część gwiazd z gromady posiada indywidualne nazwy. Wiążą się one z greckim mitem o Plejadach. Miały być one siedmioma córkami tytana Atlasa i okeanidy Plejone oraz siostrami Hiad (także przeniesionych na niebo jako odrębna gromada otwarta). Wśród Plejad znajdziemy Taygetę, Maję, Asterope, Sterope II, Merope, Alkione, Celaeno i Elektrę oraz szacownych rodziców tych sympatycznych nimf. Fakt, że dziś wymienia się osiem Plejad zamiast siedmiu wynika z tego, że dawniej gwiazdy Asterope oraz Sterope II traktowano wspólnie i opatrywano jedynie pierwszą z tych nazw.
Gromada była znana także w innych kulturach i często stanowiła ważny element lokalnych wierzeń. Z tych powodów omawiane gwiazdy występują także pod wieloma innymi nazwami, m.in. są określane jako Baby, Kurczęta, Kokoszki, Siedem Sióstr lub nawet Kościół Masoński. Czasem są też nazywane Stożarami, szczególnie w językach wschodniosłowiańskich (ukr. Стожари, ros. Стажары) i dawniejszej literaturze polskiej.
Tematyka Plejad bywała wykorzystywana w literaturze. Wraz z innymi skupiskami gwiezdnymi - Hiadami i Podwójną Gromadą w Perseuszu - pełnią ważną rolę w cyklu Sergieja Sniegowa Ludzie jak bogowie (ros. Люди как боги). Natomiast w opowiadaniach i powieściach z nurtu zapoczątkowanej przez Howarda Philipsa Lovecrafta mitologii Cthulhu można znaleźć wzmianki o Wielkiej Bibliotece zawierającej przedwieczną wiedzę, a zlokalizowanej na Celaeno lub raczej na krążącej wokół niej planecie.
Obserwacje
12.01.2020 - Jaworzno, ogród
warunki miejskie, wysoki poziom zanieczyszczenia światłem
Plejady dosyć łatwo znaleźć na sferze niebieskiej przedłużając linię łączącą gwiazdy Bellatrix (gamma Oriona, γ Ori) i Aldebaran (alfa Byka, α Tau) poza tę gwiazdę w kierunku północno-zachodnim. Najdogodniejsze warunki do obserwacji na terenie Polski występują od października do marca, więc początek roku - tak jak w tym przypadku - jest jak najbardziej odpowiedni.
Kształt tworzony przez dostrzegalne gołym okiem najjaśniejsze gwiazdy gromady może kojarzyć się z miniaturą asteryzmu Wielkiego Wozu.
Gromada zawiera kilkaset gwiazd. Większość spośród nich to błękitne olbrzymy typu widmowego B. Ich jasność wynosi od 3,0m do 5,9m i są to młode gwiazdy, ponieważ ich wiek opiewa na około 100 mln lat.
19.09.2020 - Jaworzno, ogród
warunki miejskie, wysoki poziom zanieczyszczenia światłem
Oto są! Plejady powróciły na nieboskłon! Piękne siostry oraz ich rodzice, czyli tytanida Pleione i tytan Atlas, który - jak wiemy - pełnił według starożytnych Greków dosyć ważną funkcję, jaką było dźwiganie na swych barkach całego sklepienia niebieskiego.
Po kilkumiesięcznej nieobecności - mniej więcej od końca marca - na nocnym niebie coraz dłużej możemy napawać oczy pięknem tej wspaniałej gromady otwartej, którą łatwo obserwować bez pośrednictwa teleskopu czy w ogóle jakichkolwiek przyrządów optycznych.
Chociaż Plejady na ciemniejszym niebie można z łatwością dostrzec gołym okiem, to w obserwacjach przydaje się choćby lornetka. Dużo więcej ciekawych szczegółów można zauważyć jednak dopiero na fotografiach o długim czasie ekspozycji. Prezentowane zdjęcie zostało wykonane dosyć spontanicznie z rejonu o wysokim poziomie zanieczyszczenia światłem, bez pośrednictwa teleskopu, w momencie około pełni Księżyca i w jego stosunkowo bliskim sąsiedztwie.
Miłym zaskoczeniem było, że nawet na tak niedoskonałej fotografii wykonanej w ciężkich warunkach można dostrzec delikatny zarys pięknej niebieskiej mgławicy, w której są zanurzone gwiazdy wchodzące w skład omawianej gromady.
06.12.2021 - Jaworzno, ogród
warunki miejskie, wysoki poziom zanieczyszczenia światłem
Tym razem warunki obserwacji były dogodne - noc była bezksiężycowa, dosyć chłodna, a niebo oczyściło się z chmur na wystarczająco długi czas, by zebrać odpowiedni materiał.
Tym razem, dzięki odpowiednim warunkom i dłuższemu czasowi naświetlania niż w przypadku Fot.2 możemy dokładniej zobaczyć wspaniały zespół mgławic refleksyjnych, rozświetlony błękitnym blaskiem młodych i gorących gwiazd. Wymienić tu można choćby Mgławicę Merope (NGC 1435, nazywana też Mgławicą Tempela), a także tę rozsnutą wokół Mai (NGC 1432). Te piękne chmury gazowo-pyłowe mogą stanowić pozostałość obłoku materii, z którego powstały gwiazdy należące do gromady, ale możliwe też jest inne pochodzenie mgławic. Ich piękna niebieskawa barwa jest spowodowana obecnością drobnego pyłu węglowego rozproszonego w tym obszarze przestrzeni kosmicznej.
Parametry fotografii 1:
- Canon EOS 60D
- czas ekspozycji: 10s
- ISO: 1500
- obiektyw: typu zoom (wykorzystano fmax=250mm)
- przesłona: f/4 (najmniejsza możliwa w przypadku wykorzystanego obiektywu)
- zastosowano filtr mgławicowy CLS (dla ograniczenia wpływu zanieczyszczenia światłem)
- statyw: głowica paralaktyczna z prowadzeniem w osi rektascencji, wyjustowana metodą dryfową z wykorzystaniem sterownika własnej konstrukcji.
Parametry fotografii 2:
- Canon EOS 60D
- sumaryczny czas ekspozycji: 15 minut (stackowane - 15x60s klatek light, dark, flat oraz bias)
- ISO: 500
- obiektyw: typu zoom (wykorzystano fmax=250mm)
- zastosowano filtr mgławicowy CLS
- przesłona: f/16
- statyw: głowica paralaktyczna z prowadzeniem w osi rektascencji, wyjustowana metodą dryfową z wykorzystaniem sterownika własnej konstrukcji
Parametry fotografii 3:
- Canon EOS 60D
- sumaryczny czas ekspozycji: 28 minut (stackowane - 14x120s klatek light, dark, flat oraz bias)
- ISO: 1500
- obiektyw: typu zoom (wykorzystano fmax=250mm)
- zastosowano filtr mgławicowy CLS
- przesłona: f/16
- statyw: głowica paralaktyczna z prowadzeniem w osi rektascencji, wyjustowana metodą dryfową z wykorzystaniem sterownika własnej konstrukcji
Marek Ples