Weird Science

M8, M20 i M23 - Mgławica Laguna, Mgławica Trójlistna Koniczyna i pobliska gromada otwarta

English ver­sion is here

Mgła­wi­cami nazy­wamy obłoki gazu i pyłu między­gwiaz­do­wego lub bar­dzo roz­le­głe otoczki gwiazdy zbu­do­wane z podob­nego mate­riału. Daw­niej tą nazwą okre­ślano także inne niż nasza wła­sna galak­tyki.

Do mgła­wic należą między innymi obłoki mole­ku­larne skła­da­jące się głów­nie z wodoru dwu­a­to­mo­wego H2 i tlenku węgla CO. Mają one naj­czę­ściej niską tem­pe­ra­turę, około 10K. Miej­scami zbi­jają się w gęste sku­pi­ska, będąc miej­scem pow­sta­wa­nia nowych gwiazd. Czyn­niki takie jak roz­miar, tem­pe­ra­tura i skład che­miczny obłoku deter­mi­nują roz­miary oraz prze­bieg życia rodzących się gwiazd.

Jed­nym z naj­pięk­niej­szych obiek­tów mgła­wi­co­wych na noc­nym nie­bie jest moim zda­niem Mgła­wica Laguna. Zaj­muje ona ósmą pozy­cję w kata­logu Mes­siera (M8). Jest to mgła­wica dyfu­zyjna oraz obszar H II znaj­du­jąca się w gwiaz­do­zbio­rze Strzelca Sag­gi­ta­rius w odle­gło­ści nieco ponad 4000 lat świetl­nych od Ziemi. Mgła­wica Laguna ma śred­nicę w przy­bli­że­niu 33 lat świetl­nych i w ide­al­nych warun­kach może być zau­wa­żona nieu­zbro­jo­nym okiem jako roz­myta plamka o jasno­ści 5,8m i roz­mia­rach kąto­wych 90' na 40'. W nie­wiel­kiej odle­gło­ści towa­rzy­szą jej także inne inte­re­su­jące obiekty, takie jak Mgła­wica Trój­listna Koni­czyna (M20) i gro­mada otwarta M23.

Bio­rąc pod uwagę fakt, że wszyst­kie wska­zane obiekty leżą w gwiaz­do­zbio­rze Strzelca, mogą być one w naszych sze­ro­ko­ściach geo­gra­ficz­nych obser­wo­wane wła­ści­wie tylko w mie­siącach let­nich.

Obser­wa­cje

11.07.2019, około godziny 23:30 - Jaworzno, ogród
warunki miej­skie, wysoki poziom zanie­czysz­cze­nia świa­tłem

W cza­sie obser­wa­cji wyko­na­łem jako pierw­szą foto­gra­fię o sto­sun­kowo sze­ro­kim polu widze­nia. Zobra­zo­wane obiekty znaj­do­wały się sto­sun­kowo nisko nad połu­dnio­wym hory­zon­tem, gdzie zanie­czysz­cze­nie świa­tłem było szcze­gól­nie duże. Zdjęcie zostało wyko­nane bez wyko­rzy­sta­nia tele­skopu, a jedy­nie za pomocą tele­o­biek­tywu typu focus.

Ilustracja: Fot. 1 - bez opisu

Fot. 1 - bez opisu

Ilustracja: Fot. 1 - z opisem

Fot. 1 - z opisem

Mgła­wica Laguna jest aktyw­nym obsza­rem gwiaz­do­twór­czym, więc nie dziwi fakt, że roz­świe­tlają ją od wew­nątrz młode, jasne gwiazdy. Część z tych "gwiezd­nych dzieci" two­rzy gro­madę otwartą NGC 6530, która zawiera od 50 do 100 gwiazd w wieku zale­d­wie kilku milio­nów lat. Jeśli oglądamy mgła­wicę gołym okiem to spra­wia ona wra­że­nie bla­dej i wła­ści­wie pozba­wio­nej barw. Jest to związane z fizjo­lo­gią naszego narządu wzroku, który w warun­kach sła­bego oświe­tle­nia nie radzi sobie z roz­różn­ia­niem kolo­rów. Dopiero na foto­gra­fiach o wydłu­żo­nym cza­sie naświe­tla­nia możemy zau­wa­żyć, że Mgła­wica Laguna jest wyraźnie różowa.

Nieco na północ od Laguny jest poło­żona Mgła­wica Trój­listna Koni­czyna, będąca pod wie­loma względami two­rem podob­nym do opi­sa­nego uprzed­nio - z tym, że jest znacz­nie ciem­niej­sza i nie znamy jej dokład­nej odle­gło­ści od Ziemi. W każdym razie mie­ści się ona w gra­ni­cach od około 2000, do nawet 9000 lat świetl­nych od Ziemi.

Ostat­nim zazna­czo­nym na foto­gra­fii obiek­tem jest Mes­sier 23, czyli jedna z gro­mad otwar­tych. Widzimy ją z dystansu 2,15 tysiąca lat świetl­nych. Jej rze­czy­wi­sta śred­nica opiewa na około 15 lat świetl­nych, nato­miast obser­wo­wana 27'. W skład gro­mady wcho­dzi ponad 150 sto­sun­kowo mło­dych gwiazd (w wieku 200-300 milio­nów lat), z których naj­ja­śniej­sze osiągają 9,2m.

Po zakończe­niu opi­sa­nej powy­żej eks­po­zy­cji - zachęcony dobrymi wyni­kami - posta­no­wi­łem wyko­nać kolejną, tym razem wydłu­ża­jąc mak­sy­mal­nie ogni­skową obiek­tywu, a więc wzma­ga­jąc powięk­sze­nie (i redu­ku­jąc pole widze­nia) do rejonu samej Mgła­wicy Laguny i Trój­list­nej Koni­czyny, co dało efekt widoczny na Fot.2.

Ilustracja: Fot. 2 - bez opisu

Fot. 2 - bez opisu

Ilustracja: Fot. 2 - z opisem

Fot. 2 - z opisem

Laguna znaj­duje się w odle­gło­ści około 4100 lat świetl­nych od Ziemi. Jest to miej­sce, gdzie gwiazdy dopiero się rodzą - wiele z nich ma zale­d­wie kilka milio­nów lat - i raczej trudno spo­dzie­wać się, by ist­niało tam życie w jakiej­kol­wiek wyo­bra­żal­nej dla nas for­mie. Według naszej wie­dzy młody wiek gwiazd i dopiero rodzących się pla­net jest zbyt krótki, aby ewo­lu­cja mogła tam wytwo­rzyć jakie­kol­wiek bar­dziej zor­ga­ni­zo­wane struk­tury bio­lo­giczne. Gdyby jed­nak był tam KTOŚ, kto obser­wuje z tej wiel­kiej odle­gło­ści naszą Zie­mię przy wyko­rzy­sta­niu jakie­goś teo­re­tycz­nego super­te­le­skopu, to co mógłby zoba­czyć?

Nasz hipo­te­tyczny obcy astro­nom mógłby zoba­czyć między innymi jak Sło­wia­nie zakła­dają osadę w Trz­ci­nicy - sil­nie ufor­ty­fi­ko­wany gród, jeden z naj­star­szych na tere­nach Pol­ski. Jed­no­cze­śnie, w mezo­po­tam­skich mia­stach Ur, Eridu i Uruk pow­stały wła­śnie pierw­sze zig­gu­raty. Zakończył się aku­rat Pierw­szy Okres Przej­ściowy w histo­rii sta­ro­żyt­nego Egiptu, roz­dzie­la­jący okresy Sta­rego i Śred­niego Pańs­twa - cha­rak­te­ry­zo­wał się on upad­kiem scen­tra­li­zo­wa­nej wła­dzy, wew­nętrz­nymi wal­kami o pano­wa­nie nad całym kra­jem i nie­po­ko­jami spo­łecz­nymi.

Jeśli cho­dzi o zja­wi­ska natu­ralne, to warto wspom­nieć o ostat­nim wybu­chu wul­kanu Mount Mari­ve­les, który wstrząsnął w owym cza­sie Fili­pi­nami.

Wszyst­kie te wyda­rze­nia miały miej­sce około czte­rech tysięcy lat temu, więc infor­ma­cja o nich podróżu­jąc z pręd­ko­ścią świa­tła dociera wła­śnie do Mgła­wicy Laguny. Pamiętajmy, że my także widzimy obraz tej pięk­nej, zawie­szo­nej w między­gwied­nej pustce chmury gazu takiej, jaka była w dosyć odle­głej prze­szło­ści - spo­gląda­nie w niebo jest więc podróżą w cza­sie, na którą może pozwo­lić sobie każdy z nas.



30.06.2024, około godziny 23:00 - Jaworzno, ogród
warunki miej­skie, wysoki poziom zanie­czysz­cze­nia świa­tłem

Przy­jem­nie wra­cać w znane nam wcze­śniej miej­sca, szcze­gól­nie jesli wiążą się z nimi miłe wspom­nie­nia. I tak wła­śnie było owej nocy, kiedy w swo­ich obser­wa­cjach zawędro­wa­łem ponow­nie w rejon Strzelca. Tym razem udało mi się wyko­nać foto­gra­fię Trój­list­nej Koni­czyny przy uży­ciu tele­skopu zwier­cia­dla­nego sys­temu New­tona (Fot.3).

Ilustracja: Fot. 3 - bez opisu

Fot. 3 - bez opisu

Ilustracja: Fot. 3 - z opisem

Fot. 3 - z opisem

Tutaj możemy zoba­czyć wresz­cie skąd Mgła­wica Trój­listna Koni­czyna wzięła swą nazwę - w jej wnętrzu łatwo jest dostrzec pasma ciem­nej mate­rii optycz­nie prze­ci­na­jące tę piękną chmurę między­gwiezd­nego gazu i pyłu na trzy czę­ści.

Pod­czas tej sesji udało mi się też bli­żej przyj­rzeć gro­ma­dzie otwar­tej M23 (Fot.4).

Ilustracja: Fot. 4 - bez opisu

Fot. 4 - bez opisu

Ilustracja: Fot. 4 - z opisem

Fot. 4 - z opisem

M23 znaj­duje się w odle­gło­ści 2,15ly od Ziemi. Śred­nica widzialna gro­mady na skle­pie­niu nie­bie­skim wynosi 27 minut kąto­wych, a rze­czy­wi­sta z kolei około 15ly. Obiekt zawiera ponad 150 gwiazd, z których naj­ja­śniej­sze osiągają 9,2m, a całej gro­mady 6,9m. Wiek M23 oce­nia się na 220–300 milio­nów lat.


Para­me­try foto­gra­fii 1:

  • Canon EOS 60D
  • suma­ryczny czas eks­po­zy­cji: 20 minut (stac­ko­wane - 20x60s kla­tek light, dark, flat oraz bias)
  • ISO: 500
  • obiek­tyw: typu zoom (f=120mm)
  • zasto­so­wano filtr mgła­wi­cowy CLS
  • prze­słona: f/4
  • sta­tyw: gło­wica para­lak­tyczna z pro­wa­dze­niem w osi rek­ta­scen­cji, wyju­sto­wana metodą dry­fową z wyko­rzy­sta­niem ste­row­nika wła­snej kon­struk­cji

Para­me­try foto­gra­fii 2:

  • Canon EOS 60D
  • suma­ryczny czas eks­po­zy­cji: 20 minut (stac­ko­wane - 20x60s kla­tek light, dark, flat oraz bias)
  • ISO: 500
  • obiek­tyw: typu zoom (wyko­rzy­stano fmax=250mm)
  • zasto­so­wano filtr mgła­wi­cowy CLS
  • prze­słona: f/16
  • sta­tyw: gło­wica para­lak­tyczna z pro­wa­dze­niem w osi rek­ta­scen­cji, wyju­sto­wana metodą dry­fową z wyko­rzy­sta­niem ste­row­nika wła­snej kon­struk­cji

Para­me­try foto­gra­fii 3:

  • Canon EOS 60D
  • suma­ryczny czas eks­po­zy­cji: 50 minut (stack 50 kla­tek RAW po 60s, z wyko­rzy­sta­niem odpo­wied­niej ilo­ści kla­tek typu dark, bias i flat)
  • ISO: 800
  • tele­skop w sys­te­mie New­tona (150/750), eks­po­zy­cja w ogni­sku głów­nym
  • zasto­so­wano filtr, pozwa­la­jący na zmniej­sze­nie wpływu sztucz­nego zanie­czysz­cze­nia świa­tłem i świe­ce­nia atmos­fery
  • sta­tyw: gło­wica para­lak­tyczna z pro­wa­dze­niem w osi rek­ta­scen­cji, wyju­sto­wana metodą dry­fową z wyko­rzy­sta­niem ste­row­nika wła­snej kon­struk­cji.

Para­me­try foto­gra­fii 4:

  • Canon EOS 60D
  • suma­ryczny czas eks­po­zy­cji: 20 minut (stack 20 kla­tek RAW po 60s, z wyko­rzy­sta­niem odpo­wied­niej ilo­ści kla­tek typu dark, bias i flat)
  • ISO: 800
  • tele­skop w sys­te­mie New­tona (150/750), eks­po­zy­cja w ogni­sku głów­nym
  • zasto­so­wano filtr, pozwa­la­jący na zmniej­sze­nie wpływu sztucz­nego zanie­czysz­cze­nia świa­tłem i świe­ce­nia atmos­fery
  • sta­tyw: gło­wica para­lak­tyczna z pro­wa­dze­niem w osi rek­ta­scen­cji, wyju­sto­wana metodą dry­fową z wyko­rzy­sta­niem ste­row­nika wła­snej kon­struk­cji.

Lite­ra­tura dodat­kowa:

Marek Ples

Aa