Mgławica Irys
| English version is here |
Na północnym niebie, wśród gwiazd, które nocą tworzą cichy, migoczący pejzaż, znajduje się wiele konstelacji o wyjątkowym uroku i znaczeniu — zarówno mitologicznym, jak i astronomicznym (Fot.1). Wśród nich nie sposób nie zwrócić uwagi na Małą Niedźwiedzicę Ursa Minor, która choć niepozorna w porównaniu do Wielkiej Niedźwiedzicy Ursa Major, odgrywa kluczową rolę w orientacji na niebie. To właśnie w niej znajduje się Polaris czyli Gwiazda Polarna (α Ursae Minoris) — gwiazda położona blisko bieguna niebieskiego wokół którego pozornie krąży cała sfera niebieska. Jej stałość sprawia, że od wieków służyła żeglarzom, wędrowcom i astronomom jako niezawodny drogowskaz.
W pobliżu rozciąga się Smok Draco. Jest on często utożsamiany z Ladonem (gr. Λάδων) - smokiem broniącym ogrodu nimf Hesperyd, a w szczególności posadzonej w nim jabłoni rodzącej złote jabłka, będącej prezentem ślubym Hery. Gwiazdozbiór ten był znany już wielu starożytnym kulturom. Liczba gwiazd widocznych nieuzbrojonym okiem wynosi około 80. W Polsce Smoka można obserwować przez cały rok, najlepiej jednak podczas cieplejszych miesięcy.
Kolejną widoczną tutaj konstelacją jest Żyrafa Camelopardalis. Jest to jeden z tych gwiazdozbiorów, który nie posiadając szczególnie jasnych gwiazd rekompensuje to swoją rozległością na sferze niebieskiej. Należy do stosunkowo młodych konstelacji. Żyrafę wyznaczył holenderski astronom, geograf i duchowny Plancius w 1613 roku - zagospodarował on w ten sposób obszar nieba uważany przez starożytnych Greków za praktycznie pozbawiony gwiazd. Sądzili oni tak, ponieważ jasności gwiazd nie są w tym wypadku większe niż czwarta wielkość gwiazdowa. Dla wytrwałych obserwatorów Żyrafa stanowi ciekawe wyzwanie i doskonałe ćwiczenie orientacji wśród mniej wyraźnych części firmamentu.
Z łatwością dostrzeżemy też Cefeusza Cepheus. Przedstawia ona mitologicznego króla Etiopii, a jednocześnie męża Kasjopei i ojca Andromedy, upamiętnionych także sąsiednimi gwiazdozbiorami. Król Cefeusz odegrał niewielką rolę w micie o uwolnieniu Andromedy przez Perseusza. Cefeusza potem ukarał Posejdon, tworząc jego konstelację jedynie z gwiazd o miernej jasności.
Wśród tych wszystkich gwiazdozbiorów wyróżnia się Kasjopeja Cassiopeia — królowa północnego nieba. Jej charakterystyczny kształt przypominający literę „W” (lub „M”) sprawia, że jest jednym z najłatwiej rozpoznawalnych układów gwiazd. Kasjopeja, matka Andromedy i żona Cefeusza, była znana z pychy, która — według mitu — sprowadziła na jej rodzinę gniew bogów. Dziś, jej niebiański wizerunek cieszy oko i pomaga początkującym astronomom w orientacji. Kasjopeja leży w pasie Drogi Mlecznej, przez co jest bogata w gromady otwarte i inne ciekawe obiekty do obserwacji.
Z kolei na południowy wschód od Cefeusza i Kasjopei kryje się Jaszczurka Lacerta — niewielka konstelacja, którą na niebo wprowadził w XVII wieku Jan Heweliusz.
W pobliżu Cefeusza możemy znaleźć interesujący nas dzisiaj objekt: mgławicę Irys, znaną również jako NGC 7023. Jest to mgławica refleksyjna znajdująca się w konstelacji Cefeusza. Została odkryta 18 października 1794 roku przez Williama Herschela. Mgławica ta jest położona około 1400 lat świetlnych od Ziemi.
Obserwacje
21.03.2025, około godziny 23:00 - Kamienica Polska
Warunki: wiejskie, stosunkowo niski poziom zanieczyszczenia światłem
Nigdy nie wiadomo, kiedy trafi się okazja do ciekawych obserwacji. Dlatego zawsze warto być gotowym. Tym razem wyjechałem tylko na krótko, zaproszony do zaprzyjaźnionej szkoły, by poprowadzić zajęcia dla uczniów. Nie spodziewałem się niczego nadzwyczajnego - ot, szybki wypad poza miasto. Już po zajęciach, kiedy odpoczywałem w hotelu, spoglądając przez okno zauważyłem, że niebo odsłoniło się w całej swojej okazałości – czyste, głębokie, usiane tysiącami gwiazd tak doskonale widocznych z dala od wielkomiejskiego zanieczyszczenia światłem. Na szczęście, zgodnie z moją złotą zasadą miałem przy sobie podręczny teleskop, mieszczący się w torbie podróżnej. Rozłożyłem go w hotelowym ogrodzie, wśród ciszy wiejskiego wieczoru, wycelowałem w niebo i zacząłem łowić światło – promienie, które pokonały lata świetlne, by w końcu wpaść prosto w moje oko i obiektyw teleskopu. W ten sposób powstała poniższa fotografia (Fot.2).
Mgławica Irys znajduje się na północnym krańcu rozległego obłoku molekularnego, który jest jednak praktycznie niewidoczny w świetle widzialnym. Jej blask pochodzi od jasnej gwiazdy SAO 19158, skrytej za gęstymi warstwami pyłu i gazu. Niebieskie światło tej gwiazdy odbija się od powierzchni drobnych cząsteczek pyłu, nadając mgławicy charakterystyczny odcień. Dodatkowo, Mgławica Irys emituje też duże ilości promieniowania podczerwonego.
Parametry fotografii 2:
- DWARF3
- sumaryczny czas ekspozycji: 90 minut (stackowane - 360x15s klatek)
- obiektyw: f=150mm (apertura: 35mm)
- statyw: fotograficzny
Literatura dodatkowa:
- Pasachoff J.M., Atlas of the Sky, Peterson Field Guides, New York, 2000, str. 578
- Caldwell-Moore P., Firefly Atlas of the Universe, Firefly Books Limited, 2003
- O’Meara S.J., The Caldwell Objects, Cambridge University Press, Cambridge, 2016, str. 30-33
- König M., Binnewies S., Bildatlas der Sternhaufen & Nebel, Kosmos, Stuttgart, 2023, str. 75
Marek Ples