Mgławica Meduza (Abell 21)
| English version is here |
Choć ich nazwa może być myląca, mgławice planetarne nie mają nic wspólnego z planetami. W rzeczywistości są to fascynujące obiekty astronomiczne w formie świetlistych obłoków gazu powstałych w końcowej fazie życia małomasywnych gwiazd podobnych do naszego Słońca. Kiedy taka gwiazda zużyje swoje paliwo jądrowe, zrzuca zewnętrzne warstwy, pozostawiając po sobie gorące jądro. To ono, jako biały karzeł, emituje promieniowanie ultrafioletowe, które jonizuje otaczający gaz, powodując jego świecenie. Efektem tego procesu są właśnie mgławice planetarne - kolorowe i często (chociaż nie zawsze) odznaczające się pewną swoistą symetrią struktury widoczne na niebie jako delikatne, rozproszone obłoki światła.
Jednym z ciekawszych przykładów tej klasy obiektów jest Mgławica Meduza, znana również jako Abell 21 lub Sh 2-274. Znajduje się w gwiazdozbiorze Bliźniąt Gemini, tuż przy granicy z Małym Psem Canis Minor.
Mgławica Meduza została odkryta w 1955 roku przez amerykańskiego astronoma George’a Abella i wpisana do jego katalogu mgławic planetarnych jako obiekt nr 21. Przez pewien czas, aż do lat 70. XX wieku, uważano ją za pozostałość po wybuchu supernowej. Dopiero dokładniejsze obserwacje spektroskopowe i analiza struktury wykazały, że jest to klasyczna, choć bardzo stara mgławica planetarna.
Jej potoczna nazwa nawiązuje do postaci z mitologii greckiej: potwora o wężowych włosach, którego spojrzenie zamieniało ludzi w kamień.
Obserwacje
30.01.2025, około godziny 21:00 - Jaworzno
Warunki: miejskie, wysoki poziom zanieczyszczenia światłem
Mgławica Meduza znajduje się w odległości około 1500 lat świetlnych od Ziemi, a jej rozmiar szacowany jest na imponujące 4 lata świetlne. Mimo swojej rozległości, mgławica posiada bardzo niską jasność powierzchniową, co sprawia, że jej obserwacje są trudne - wymaga ciemnego nieba i czułych detektorów. Jak jednak udowadnia poniższa fotografia, przy zastosowaniu odpowiednich metod, jest to możliwe nawet z terenów miejskich.
Pod względem ewolucyjnym, Mgławica Meduza reprezentuje zaawansowane stadium rozwoju mgławicy planetarnej. Jej struktura jest już częściowo rozproszona w przestrzeni międzygwiazdowej, a centralna gwiazda zdążyła przekształcić się w białego karła. Światło tego gorącego jądra nadal zasila jonizację otaczającego gazu, jednak czasem mgławica staje się coraz mniej widoczna.
Mgławica Meduza jest jednym z najciekawszych przykładów późnej fazy życia gwiazd małomasywnych. Jej rozmiar, skomplikowana struktura i niska jasność czynią z niej wdzięczny, choć wymagający obiekt dla pasjonatów astronomii. Wciąż pozostaje symbolem tego, jak piękne i złożone mogą być procesy zachodzące pod koniec życia gwiazd. Zerkając na nią przez teleskop, patrzymy nie tylko na obiekt astronomiczny, ale też na ulotne echo gwiezdnej przemiany, w której wyniku uwolniona materia może dać początek kolejnym gwiazdom.
Na fotografii jest widoczna także gromada otwarta NGC 2395. Odkrył ją William Herschel 16 marca 1784 roku. Znajduje się w odległości ok. 1670 lat świetlnych od Słońca.
Parametry fotografii 1:
- sumaryczny czas ekspozycji: 180 minut (stack 90 klatek RAW po 120s, z wykorzystaniem odpowiedniej ilości klatek typu dark, bias i flat)
- ISO: 1600
- aparat fotograficzny Canon EOS 600D
- refraktor achromatyczny Messier AR-152S (w ognisku głównym, z filtrem redukującym zanieczyszczenie światłem)
- statyw: głowica paralaktyczna, wykorzystano autoguiding.
Literatura dodatkowa:
- Cutri R.M., Skrutskie M.F., Van Dyk S., Beichman C.A., et al., 2MASS All Sky Catalog of Point Sources, The IRSA 2MASS All-Sky Point Source Catalog, NASA/IPAC Infrared Science Archive, 2003
- Lozinskaya T.A., Interferometry of the Medusa Nebula A21 (YM 29), Soviet Astronomy, 1973, str. 945
- Salter C.J., Greve A., Weiler K.W., Birkle K., Dennefeld M., Observations of the Emission Nebulae S 188 and S 274 at 2.7 and 5 GHz, Astronomy and Astrophysics, vol. 137, nr 2, 1984, str. 291-297
Marek Ples